آشنایی کامل با دستگاه میکروسکوپ | همه چیز درباره میکروسکوپ

در این مقاله به معرفی دستگاه میکروسکوپ و اطلاعات جامع و کامل درباره این دستگاه می‌پردازیم. روش کار با میکروسکوپ، اصول تمیزکاری و نگهداری میکروسکوپ، اجزای اصلی این دستگاه و نحوه نصب و راه‌اندازی میکروسکوپ از مواردی است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.

میکروسکوپ

دستگاه میکروسکوپ (Microscope) در واقع نام خود را از دو واژه یونانی گرفته است؛ واژه یونانیِ “micros” به معنای کوچک و “skopien” به معنای دیدن یا بررسی کردن! میکروسکوپ‌ها با توجه به رنگ زمینه‌شان، با اسامی متفاوتِ رایج در ذیل طبقه‌بندی می‌شوند:

• میکروسکوپ نوری با میدان دید شفاف
• میکروسکوپ نوری با میدان دید تیره
• میکروسکوپ نوری فلورسانس
• میکروسکوپ نوری فاز کنتراست (Phase Contrast Optical Microscope)
• میکروسکوپ نوری تداخلی (Interference Optical Microscope)
• میکروسکوپ نوری نور پلاریزه
• میکروسکوپ نوری معکوس یا اینورت (Inverted Optical Microscope)
• میکروسکوپ استریوسکوپ (سه بعدی) Stereoscopic Microscope
• استرئو میکروسکوپ یا لوپ (Stereo Microscope)

شکل 1- میکروسکوپ استریوسکوپر (سه بعدی): این دستگاه، تصویر عکس یا حجم‌های سه بعدی را با انطباق دو شکل روی هم امکان‌پذیر می‌سازد.

شکل 2- میکروسکوپ دو چشمی: این دستگاه از لنزهای مختلف و روشن‌سازی کنترل‌شده برای بزرگنمایی شیئی استفاده می‌کند.

کاربرد میکروسکوپ چیست

دستگاه میکروسکوپ وسیله‌ای دقیق با سیستم‌های نوری نظیر (لنزها، فیلترهاف منشورها، کندانسورها)؛ سیستم‌های مکانیکی کنترل‌کننده وضعیت نمونه در فضای سه بعدی X ،Y ،Z؛ سیستم‌های الکتریکی (مبدل‌ها و منبع نور) و الکترونیکی (دوربین‌ها، ویدئو و …) است که تهیه تصویر از نمونه‌هایی را که با چشم غیر مسلح قابل شناسایی و رویت نیستند، تقویت و کنترل می‌کند. آماده‌سازی و مشاهده نمونه‌ها، باید بر اساس استفاده از روش‌هایی که در رویت جزئیات موثر است باشد.

دستگاه میکروسکوپ، یک وسیله تشخیصی مهم در مراقبت‌های بهداشتی، در رشته‌های تخصصی مانند خون‌شناسی، باکتری‌شناسی، انگل‌شناسی و در آموزش منابع انسانی (میکروسکوپ‌هایی با الحاقات ویژه برای دانشجویان وجود دارد تا مشاهدات خود را زیر نظر استاد مربوطه انجام دهند نظیر میکروسکوپ استاد – دانشجو 3 نفره و میکروسکوپ استاد – دانشجو 5 نفره) است. پیشرفت‌های فنی در این زمینه، طراحی مدل‌های تخصصی‌تر این دستگاه‌ها را در صنعت و دانشگاه فراهم کرده است که نقشی اساسی در توسعه و پیشرفت دانش بشر و درک عمیق‌تر او از طبیعت دارد.

• بخوانید: اهمیت و کاربرد میکروسکوپ در چیست + انواع میکروسکوپ

روش کار دستگاه میکروسکوپ

دستگاه میکروسکوپ با استفاده از خواص فیزیکی که عدسی‌ها در تعامل با نور دارند، ساخته می‌شود. عدسی، یک وسیله نوری از جنس شیشه است که توانایی انعکاس نور را داشته و بطور معمول ابعاد محاسبه‌شده سهمی (محدب) یا کروی (مقعر) را دارد. اگر پرتوهای نور در نتیجه برخورد با سطح لنز و خروج، در نقطه مشترک یا کانونی F همگرا شوند، عدسی مثبت یا همگرا (Convergent) نام دارد و اگر عدسی، پرتوهای نوری را که به آن برخورد می‌کند متفرق کند، عدسی منفی یا واگرا (Divergent) نامیده می‌شود. عدسی‌های مثبت (همگرا) در شکل 3، اجزاء ساختمانی میکروسکوپ‌ها را تشکیل می‌دهند.

شکل 3- لنزهای مثبت (همگرا)

در شکل 3، کانون، F ،(Focus) {نقطه ای که پرتوهای نور در آن متمرکز می‌شوند} و چگونگی شکست نور از میان لنزها قابل شناسایی است. فاصله بین عدسی و کانون، فاصله کانونی (D) Focal Distance نامیده می‌شود.

شکل 4، نحوه عملکرد لنزها را با توجه به طراحی میکروسکوپ‌ها بطور خلاصه نشان می‌دهد.

شکل 4- سیستم‌های نوری عدسی‌های مثبت یا همگرا

وقتی یک شیء نورانی [ ́h ] در فاصله [a] در مقابل عدسی های همگرا قرار می‌گیرد، پرتوهای نور از لنز عبور می‌کنند و منعکس می‌شوند. پرتو نوری که از قسمت بالای شیء عبور می‌کند از محور نوری لنز در نقطه کانونی [ ́f ] می‌گذرد. این پرتوها از طریق هر دو سطح لنز منعکس می‌شوند و از طرف دیگر موازی با محور نوری خارج می‌گردند. پرتو نوری که از قسمت بالای شیء به موازات محور نوری از میان لنز عبور کرده و منعکس شده است، سپس از نقطه کانونی [F] در سمت تصویر تا زمانیکه اولین پرتو در فاصله [b] از لنز در جاییکه تصویر تشکیل شده می‌گذرد. همانطور که در شکل 4 نشان داده شده است، فاصله [a] بزرگتر از فاصله کانونی [ ́f ] است، جایی که تصویر واقعی بصورت معکوس در فاصله [b] پشت لنز تشکیل شده است. فاصله کانونی [f] در معادله ذیل به فاصله‌های [a] و [b] بستگی دارد:

1/f=1/a+1/b

بزرگنمایی [M] یک عدسی، به رابطه بین اندازه شیء و اندازه تصویر تشکیل شده بستگی دارد که از معادله ذیل تعیین می‌شود:

M=h/h ́ =b/a

به طوریکه:

[h] و [ ́h ] ابعاد تصویر و شیء هستند؛ [a] و [b] به ترتیب فاصله بین لنز و نقطه‌ای که تصویر تشکیل می‌شود و فاصله بین لنز و نقطه‌ای که شیء قرار دارد، می‌باشند.

شکل 5- نمای یک دستگاه میکروسکوپ

ویدیوی زیر می‌تواند به یادگیری شما درباره چگونگی عملکرد میکروسکوپ کمک کند…

میکروسکوپ چطور کار می‌کند؟

اجزای میکروسکوپ

اجزای اصلی میکروسکوپ در جدول ذیل نشان داده شده است؛ در ادامه به معرفی هریک از آنها می‌پردازیم.

شکل 6- برش عرضی یک میکروسکوپ

جدول راهنما

برخی از محصولات میکروسکوپ ارائه شده در شرکت آذین:

میکروسکوپ بیولوژی CX23 المپیوس

میکروسکوپ بیولوژی مدل CX22 المپیوس

میکروسکوپ پلاریزان دو چشمی مدل E200

دوربین میکروسکوپ ۵ مگاپیکسل CCD

مشکلات مربوط به میکروسکوپ‌ها

شکل 7- هد دو چشمی

قطعه چشمی Eyepieces

مشکل مکرر و تاثیرگذار، امکان وجود گرد و غبار و جرم روی سطوح خارجی یا داخلی قطعه چشمی است. این غبار یا جرم، به علت ایجاد سایه با نمونه‌ی تحت بررسی تداخل می‌کند، به ویژه وقتی از عدسی‌ها با بزرگنمایی زیاد (x100 – x40) استفاده می‌شود. تمیز کردن سطوح خارجی برای زدودن گرد و غبار کافی می‌باشد؛ ولی اگر گرد و غبار در سطوح داخلی است، عدسی چشمی باید جدا شده، سطوح داخلی تمیز گشته، مجدداً سوار و وضعیت نهایی تایید گردد!

ممکن است روی عدسی‌های قطعه چشمی، به ویژه آنهایی که برای مدت طولانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، خراش‌هایی دیده شود. این خراش‌ها به علت بی‌دقتی در فرآیند تمیز کردن و ناشی از مصرف مواد نامناسب ایجاد می‌شود. خراش‌ها، سایه‌های تار عنکبوتی و تور مانندی را در میدان دید عدسی‌های قطعه چشمی ایجاد می‌کنند. متاسفانه یا این نوع آسیب‌ها، قطعه چشمی باید تعویض شود. گاهی اوقات مکانیسم‌های کانونی اصطلاحاً گیر می‌کنند. برای تعمیر، قطعه چشمی جدا و با حلال مناسب، مکانیسم‌های کانونی تمیز و دوباره سوار می‌شود. اگر لنزهای قطعه چشمی، به علت کاربری نامناسب (اثرات ناشی از افتادن) شکسته باشند، باید تعویض شوند.

هد دو چشمی Binocular Head

موقعیت سر دو چشمی در کیفیت تصویر میکروسکوپ، تأثیر مستقیم دارد و مهمترین اجزای آن، منشورها و آینه‌ها است. تمیز نبودن قسمت‌های نوری، روی کیفیت تصویر تاثیرگذار است. وقتی دستگاه میکروسکوپ استفاده نمی‌شود، این قسمت در آزمایشگاه در نتیجه‌ی تعویض قطعه‌های چشمی، نصب ضمائم (مانند دوربین‌ میکروسکوپ) یا عدم استفاده از درپوش می‌تواند کثیف شود.

منشورها

منشورها، سطوح انعکاسی “نقره اندود” دارند که به مرور زمان می‌توانند زنگ بزنند و توانایی انعکاس خود را از دست دهند. بعضی از منشورها فقط یک پوشش “رنگ انعکاسی” (Reflective Paint Coat) روی سطح خود دارند که از طریق ان نور، وارد یا خارج می‌شود. اگر سطح انعکاسی آسیب ببیند، می‌توان منشور را تمیز کرد، جلا داد، دوباره رنگ و نصب کرد و در سر دو چشمی تنظیم نمود. این نوع نگهداری، بسیار پیچیده است و تنها می‌تواند توسط آزمایشگاه‌ها یا شرکت‌های تخصصی ارائه‌دهنده این خدمات انجام شود. جدا کردن منشورها بدون آموزش و ابزار مناسب می‌تواند روی کیفیت تصویر اثر نامطلوب داشته باشد و حتی سبب شکسته شدن اجزا شود.

آینه‌ها

آینه‌ها دارای سطوح انعکاسی هستند که مستقیماً در معرض زنگ‌زدن می‌باشند. اگر تعمیر لازم است، آینه از هد دو چشمی جدا و برداشته شده و با یک آینه جدید جایگزین و مستقیماً در جایی که باید سوار شود تنظیم می‌شود. آینه یک جزء اساسی یک دستگاه میکروسکوپ می‌باشد. چون شدت نور و رنگ زمینه برای مشاهده نمونه، ضروری است. اگر سیستم نوری به درستی کار نکند میکروسکوپ تنظیم نیست. چند عامل روی سیستم نوری ممکن است تاثیرگذار باشند؛ رایج‌ترین آنها تمیز نبودن و از بین رفتن کیفیت آینه‌ها و عدسی‌ها، نقص در تامین ولتاژ، استفاده از لامپ‌های نامناسب است. این موارد سبب ایجاد سایه‌های کوچک در میدان دید، و کم یا غیر یکنواخت شدن شدت نور می‌شوند.

شکل 8- سیستم نوری

گرد و غبار و تمیز نبودن اجزای داخلی

وقتی سیستم‌های نوری برای جلوگیری از نفوذ غبار و ذرات، درزگیری نشده باشند گرد و غبار به داخل آنها نفوذ می‌کند و سبب پخش و کاهش مقدار نور تابیده شده روی نمونه می‌شود. ذرات بزرگ با تولید سایه دید را مشکل می‌کنند. برای تصحیح، منبع روشنایی جدا، اجزای آن تمیز و دوباره سوار و تنظیم می‌شود.

لامپ رشته‌ای Incandescent Bulb

لامپ، یک جزء مصرفی با طول عمر معین است و استفاده از آن باید طوری برنامه‌ریزی شود که همیشه جایگزین داشته باشد. نصب لامپ مطابق با دستورالعمل های سازنده انجام می‌شود. بعضی از تجهیزات نظیر میکروسکوپ نوری فلورسانس که از لامپ‌های خاص استفاده می‌کنند (نور جیوه یا گزنون) نیاز به نصب و کالیبراسیون دارند که هر چند ساده است، ولی باید مطابق با توصیه‌های سازنده انجام پذیرد. بنابراین خطاهای پیش‌بینی نشده که ممکن است روی کیفیت روشنایی تاثیر بگذارند، حذف می‌شوند. توجه به این نکته که بعضی از میکروسکوپ‌ها از مبدل‌های داخلی، خارجی و یا سیستم‌های تنظیم ولتاژ استفاده می‌کنند ضروری است.

شکل 9- سطح، صفحه یا صفحه مکانیکی

کندانسور (Condenser)

کندانسور چگونگی تمرکز نور یا نور رنگ زمینه را روی نمونه تحت مشاهده کنترل می‌کند و متشکل از اجزای نوری و مکانیکی است. اجزای نوری، عدسی‌ها و اجزای مکانیکی، قطعاتی هستند که موقعیت عدسی‌ها و مقدار نور رسیده به نمونه از میان دیافراگم مکانیکی را کنترل می‌کنند.

بطور معمول، اجزای نوری تحت تأثیر گرد و غبار قرار می‌گیرند. گرد و غبار این اجزا باید با استفاده از یک برس نرم از موی شتر، زدوده شوند. اجزای مکانیکی را بوسیله ابزار ویژه تنظیم می‌کنند و هر سازنده طراحی متفاوتی برای این کار دارد. کارهای معمول روزانه بر نظافت، تنظیم کردن و روش‌های روغن‌کاری تاکید دارد.

صفحه (نگهدارنده‌های) نمونه

صفحه یا گیره نمونه، از یک سری اجزاء که به یکدیگر مرتبط هستند، تشکیل شده است. هدف استفاده از این گیره‌ها، کنترل موقعیت نمونه هنگام مشاهده است. صفحه توانایی حرکت در جهت X/Y دارد و کاربر با دکمه‌های مستقل ماکرو/میکرو آن را کنترل می‌کند. به علاوه، این صفحه ابزاری (Tension Device) دارد تا با استفاده از غلاف‌های خاص (Milano Tail Type Guides) که معمولاً روغن‌کاری شدند، حرکت لغزشی نرم و ظریفی ایجاد کند. در قسمت بالاتر، صفحه‌ها یا گیره‌های نگهدارنده برای اسلایدها نصب شدند. برای نگهداری میکروسکوپ، این مکانیسم‌ها تمیز، روغن زده و تنظیم می‌شوند.

شکل 10 – گیره چرخان عدسی

گیره چرخان دستگاه میکروسکوپ

نگهداری گیره چرخان ساده است و یک مکانیسم گیره داخلی دارد که اجازه می‌دهد عدسی شیئی در حال استفاده، با میکروسکوپ نوری همسو و تنظیم شود. این مکانیسم به آرامی می‌چرخد تا یک سیستم گشتاوری، موقعیت صحیح عدسی بعدی را تنظیم کند. هر سازنده، تعداد عدسی‌هایی را که می‌تواند روی پایه چرخان نصب شود، مشخص می‌کند. رایج‌ترین آنها بین 3 تا 5 عدسی دارند. برای نگهداری، مکانیسم چرخشی باید تمیز، روغن کاری و تنظیم شود.

سطوح نوری خارجی عدسی‌ها باید به طور معمول تمیز شوند. برای مواردی که از روغن (Immersion Type Objective) برای مشاهده استفاده می‌شود، روغن پس از هر بار استفاده باید پاک شود تا از آلودگی ساختمان نوری داخل عدسی در اثر خاصیت موئینگی جلوگیری شود.

شکل 11- بدنه دستگاه میکروسکوپ

بدنه میکروسکوپ

بدنه میکروسکوپ برای پشتیبانی اجزایی که پیش از این شرح داده شده است (هد دو چشمی، پایه مکانیکی، کندانسور و گیره عدسی‌های چرخان، سایر اجزا نظیر مبدل و اجزای الکتریکی/الکترونیکی سیستم نوری میکروسکوپ) طراحی می‌شود.

نگهداری بدنه دستگاه شامل تمیز نگه‌داشتن سطح، پاک کردن و زدودن گرد و خاک، یا عوامل موثر بر مشاهده و وضعیت آن است. لازم است به مواد شیمیایی خورنده ماننده برخی رنگ‌های مورد استفاده برای رنگ‌کردن اسلاید در آزمایشگاه‌ها توجه ویژه شود.

الزامات نصب و راه‌اندازی میکروسکوپ

میکروسکوپ‌ها به طور معمول از برق ولتاژ V 220 – 110 و فرکانس Hz60 استفاده می‌کنند. بعضی یک منبع کنترل‌کننده تنظیم شدت نور دارند. بعضی دیگر یک آینه نیز دارند که از طریق آن نور به اسلاید قرار گرفته روی صفحه هدایت می‌شود. آینه به لامپ ارجح است. چنین دستگاه‌هایی اغلب در خانه‌های بهداشتی در مناطق دور از مراکز شهری، جایی که خطوط برق وجود ندارد کاربرد دارند. نصب و راه‌اندازی انواع میکروسکوپ‌ها نیاز به الزامات تخصصی هر کدام دارد؛ یک دستگاه میکروسکوپ فلورسانس به یک اتاق تاریک نیاز دارد تا مشاهدات امکان‌پذیر شوند.

مقالات مرتبط:

• میکروسکوپ الکترونی چیست
• میکروسکوپ نوری و انواع آن
• تاریخچه میکروسکوپ نوری

نکات مهم استفاده از میکروسکوپ

1. اطمینان حاصل نمایید جایی که میکروسکوپ نصب می‌شود عاری از گرد و غبار و رطوبت است. به طور ایده‌آل، باید سیستم تهویه هوا وجود داشته باشد که هوای بدون گرد و غبار و ذرات، دما و رطوبت کنترل‌شده را تامین نماید.
2. اطمینان یابید محل نگهداری ایمن است، داشتن محلی با در قفل‌دار برای جلوگیری از استفاده غیر مجاز لازم می‌باشد.
3. از اینکه مکان دستگاه، دور از منبع آب یا محل نگهداری مواد شیمیایی است مطمئن شوید. همچنین از مکان‌های دارای نور مستقیم خورشید باید اجتناب شود.
4. مطمئن شوید محل انتخاب شده، پریز برق سازگار با سیستم نوری میکروسکوپ دارد. همچنین پریز باید در شرایط مطلوب و ولتاژ تنظیم شده و متناسب با استاندارد کدهای الکتریکی باشد. اگر دستگاه از آینه استفاده می‌کند، محل نصب باید نزدیک پنجره‌ای باشد که روشنایی خوب دارد، اما نباید مستقیماً در معرض نور خورشید باشد.
5. میکروسکوپ را روی یک سطخ تراز محکم نصب کنید که در زیر آن فضای کافی برای قرار گرفتن پاهای کاربر وجود داشته باشد. بدن کاربر باید نزدیک به میکروسکوپ و سرش نزدیک به قطعه‌های چشمی بدون آنکه ستون فقرات گردنی و پشتی خم شوند.
6. برای تسهیل وضعیت کاری کاربر، یک صندلی با ارتفاع قابل تنظیم و محافظ پشت مناسب تهیه نمایید. اگر محافظ پشت وجود ندارد محافظی برای پاها تهیه کنید و آنرا مقابل فضای کار (نه روی صندلی) قرار دهید. هدف از این کار، راست شدن ستون فقرات تا حد امکان و کاهش خمیدگی شانه‌ها و گردن است.
7. از قرار دادن میکروسکوپ نزدیک دستگاه‌هایی که لرزش تولید می‌کند نظیر سانتریفیوژ یا یخچال، خودداری کنید.
8. سعی کنید دستگاه میکروسکوپ را از محل نصب آن حرکت ندهید؛ به ویژه اگر روزانه به کرات استفاده می‌شود.
9. اگر از میکروسکوپ برای مدت طولانی استفاده نمی‌کنید با پوشش محافظ گرد و غبار آن را بپوشانید و پیشگیری‌هایی به عمل آورید تا تحت تاثیر رطوبت اضافی قرار نگیرد. هر چه محیط اطراف خشک‌تر باشد، احتمال رشد قارچ کمتر خواهد بود. محافظ می‌تواند پلاستیک یا پارچه‌ای و با کیفیت مشابه دستمال‌های بدون پرز باشد.
10. در مناطقی که رطوبت بالایی دارند، دستگاه را درون جعبه یا کابینتی که دارای لامپی بیش از 40 وات نیست و در طول شب روشن می‌شود نگه دارید. این کار به خشک نگه‌داشتن محل نگهداری و کاهش احتمال رشد قارچ کمک می‌کند. اگر از این توصیه استفاده می‌کنید از وجود روزنه‌هایی در جعبه برای برقراری تهویه داخل اطمینان حاصل نمایید.

علاوه بر نکات ذکر شده، تاکید می‌شود که میکروسکوپ دستگاه بسیار دقیق و ظریفی است. به منظور سالم نگه‌داشتن بخش‌های نوری و نگهداری میکروسکوپ در بهترین شرایط، اجزای مکانیکی و الکترونیکی میکروسکوپ باید حفظ شوند. هر قسمت از دستگاه با استفاده از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها تولید شده است و سوار کردن قطعات و تنظیم آن در کارخانه‌ها با استفاده از تجهیزات خاص انجام می‌شود. در طی این مراحل، محدوده خطای مجاز (Telorance) بخش‌های مختلف دستگاه، از طریق تکنولوژی‌های پیشرفته کاملاً کنترل می‌شود.

از محصولات آذین در بخش میکروسکوپ‌ها:

میکروسکوپ بیولوژی مدل CX21 المپیوس

میکروسکوپ جیبی ۵۰X

میکروسکوپ جواهر شناسی

hs

روش‌های تمیز کردن میکروسکوپ

تمیز کردن محل میکروسکوپ، نصب و استفاده دقیق از آن، برای داشتن عمر کاربری طولانی لازم است. رطوبت، گرد و غبار و شرایط نامناسب برق، استفاده نادرست، یا نصب نامناسب در نگهداری میکروسکوپ اثر نامطلوب دارد. نگهداری میکروسکوپ مستلزم توجه و شکیبایی زیادی است. این کار فقط توسط پرسنل کار آزموده، با استفاده از وسایل ویژه انجام شود. توصیه‌های کلی در ذیل ارائه شده است. این توصیه‌ها برای نصب و نگهداری دستگاه میکروسکوپ در شرایط کاری مطلوب لازم است.

تمیز کردن دستگاه میکروسکوپ یکی از مهمترین کارهای ضروری معمول می‌باشد. مواد ذیل برای این منظور مورد نیاز است:

• یک تکه پارچه تمیز مانند دستمال
• یک شیشه محلول تمیز کننده لنز که می‌توان از عینک‌فروشی‌ها تهیه کرد. بطور کلی این محلول روی روکش محافظ لنزها و یا چسب مورد استفاده در مونتاژ آنها تاثیرگذار نیست. در میان محلول‌های تمیز کننده‌ای که زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرند، اتیل اتر (Ethyl Ether)، گزیلن (Xylene) و بنزین سفید (White Gasoline) توصیه می‌شوند.

هشدار: بعضی از سازندگان، استفاده از الکل یا استون را توصیه نمی‌کنند. چون این مواد می‌توانند روی چسب مورد استفاده برای اتصال لنزها تاثیرگذار بوده و یا آنرا حل کنند.

• کاغذ لنز که معمولاً از عینک‌فروشی‌ها می‌توان تهیه کرد. اگر تهیه آن ممکن نیست، می‌توان از کاغذ جاذب نرم یا پنبه نرم پزشکی استفاده کرد. همچنین از یک تکه پارچه ابریشم نرم نیز می‌توان استفاده کرد.
• یک تکه دستمال چرمی خیلی نازک که می‌توان از فروشگاه‌های فروش کفش تهیه نمود.
• حباب پلاستیکی برای دمیدن هوا. این وسیله را می‌توان در آزمایشگاه با اتصال یک پیپت پاستور به حباب لاستیکی ساخت.
• روکش پلاستیکی برا حفاظت میکروسکوپ از محیط پیرامون زمانی که از آن استفاده نمی‌شود. از یک محافظ پارچه‌ای با بافت مشابه با دستمال نیز می‌توان استفاده نمود.
• یک برس نرم از موی شتر یا یک قلم موی نرم نقاشی. بهتر است موی برس، طبیعی، با طول یکنواخت و بافت خیلی نرم، خشک و فاقد روغن باشد. احتمالاً در فروشگاه‌های عکاسی می‌شود آن را تهیه نمود. همچنین ممکن است ابزار مشابهی در فروشگاه‌های لوازم آرایش پیدا کرد.
• یک بسته 250 گرمی سیلیکاژل Desiccant (Silica Gel). این ژل برای کنترل رطوبت در جعبه نگهداری میکروسکوپ که فاقد منفذ است به کار می‌رود. وقتی با رطوبت اشباع شود، تغییر رنگ می‌دهد که نمایانگر زمان جایگزینی یا تجدید آن است. سیلیکاژل وقتی در شرایط خوبی است، عموماً رنگ آبی دارد و وقتی با رطوبت اشباع شود صورتی می‌شود.
• لامپ‌ها و فیوزهای جایگزین. باید مدلی مشابه آنچه که توسط سازنده نصب شده است، داشته باشند یا مشخصات یکسانی را دارا باشند.

نکته: همه مواد لازم برای تمیز کردن، باید پاکیزه و در جعبه‌هایی که آنها را از محیط خارج محافظت می‌کنند، نگهداری شوند.

تمیز کردن اجزای نوری

در میکروسکوپ دو نوع جزء نوری وجود دارد: اجزای خارجی در تماس با محیط خارج و اجزای داخلی که درون بدنه میکروسکوپ قرار دارند و محافظت نیز می‌شوند (عدسی‌های چشمی و شیئی، آینه‌ها، منشورها، کندانسور، منبع نور و …). هر چند روش‌های تمیز کردن، مشابه است اما از لحاظ مراقبت و موارد احتیاط با یکدیگر متفاوتند.

• سطوح اجزای نوری خارجی چشمی، شیئیف کندانسور و منبع نوری به آرامی با برس زدن روی سطح تمیز می‌شوند. این کار، ذرات غبار را می‌زداید. حباب لاستیکی برای دمیدن هوا روی سطح لنزها و برای اطمینان از عدم وجود گرد و غبار به کار می‌رود. اگر گرد و غبار روی سطح نوری باشد، از یک تکه دستمال تمیز نرم با حرکات چرخشی و بدون ایجاد فشار زیاد روی لنزها استفاده می‌شود و با حباب لاستیکی، دوباره برای حذف ذرات روی لنزها دمیده می‌شود. از یک تکه دستمال چرمی نرم نیز می‌توان برای این منظور استفاده نمود. در این صورت، دستمال چرمی را در انتهای یک شیء استوانه‌ای کوچک با قطری کمتر از قطر لنزها قرار داده و بدون اعمال فشار زیاد روی سطح لنز بچرخانید. در نهایت هوا روی سطح لنز اسپری می‌شود. تمیز کردن سطوح خارجی کافی است. دستمال چرمی را در صورت نیاز می‌توان با آب مقطر مرطوب نمود.
• تحت شرایط یکسان نصب، اجزای نوری داخلی نباید با گرد و غبار یا ذرات آلوده شوند. اگر بنا بر دلایلی ذراتی وجود دارد، لازم است جهت تمیز کردن میکروسکوپ، اجزای آن را باز نمود. اگر فضای محیط کار تمیز نیست هرگز نباید قطعات چشمی و شیئی را باز کرد. در صورت نیاز به تمیز کردن عدسی چشمی، آنرا با یک برس و آسپیراتور مطابق با روشی که پیش از این شرح داده شده است تمیز نمایید. توصیه می‌شود عدسی‌های شیئی را به هر دلیلی باز نکنید. این کار می‌تواند محدوده خطای مجاز بدست آمده توسط سازنده را تغییر دهد. اگر لازم است عدسی‌ها باز شوند، مجدد باید تنظیم گردند و این زمانی عملی است که از دستورالعمل های سازنده بطور کامل پیروی شود. تمیز کردن عدسی‌های شیئی به تمیز نگه‌داشتن جلو و پشت لنزها محدود می‌شود.
• اگر باقیمانده روغن امرسیون، روی سطح لنزها دیده می‌شود با استفاده از کاغذ لنز یا پنبه پاک کنید. سپس سطح لنز را با محلول 90% اتر (Ether Petroleum) و 20% 2-پروپانول (2-ropanol) تمیز نمایید.

تمیز کردن بدنه میکروسکوپ

• بدنه دستگاه را می‌توان با محلول شوینده برای از بین‌بردن آلودگی، روغن و چربی خارجی تمیز نمود. این کار باید با یک برس کوچک انجام شود و بعد از پاک‌کردن، بدنه میکروسکوپ باید با محلول 50/50 آب مقطر و اتانول 95% تمیز شود.

نکته: این محلول برای تمیز کردن سطوح نوری مناسب نیست.

• تمام اجزا در مکانیسم‌های تنظیم پیچ ماکرو/میکرو، کندانسور و سطح یا صفحه باید بطور مرتب با روغن تصفیه شده ماشین (Refined Machine Oil) برای تسهیل حرکت، روغن‌کاری شوند.

نگهداری میکروسکوپ

مهمترین مراحل نگهداری میکروسکوپ در شرایط کاری مناسب به شرح ذیل است:

• از تنظیم‌بودن صفحه مکانیکی اطمینان حاصل نمایید. صفحه باید به آرامی در تمام جهات (X-Y) حرکت کند و در وضعیت انتخاب شده توسط کاربر باقی بماند.
• مکانیسم تنظیم فاصله کانونی را امتحان کنید. فاصله کانونی انتخاب شده توسط کاربر میکروسکوپ باید ثابت باقی بماند. ارتفاع نباید از آنچه توسط کاربر، تعیین شده است، تغییر کند.
• عملکرد دیافراگم را کنترل کنید.
• همه اجزای مکانیکی را تمیز نمایید.
• میکروسکوپ را مطابق با توصیه‌های سازنده روغن‌کاری کنید.
• تنظیم‌بودن گیره نگهدارنده نمونه را کنترل نمایید.
• تنظیم‌بودن اجزای نوری را کنترل کنید.

اقدامات پیشگیرانه

• چون اتانول روی اجزای نوری اثر می‌کند از آن برای تمیز کردن استفاده ننمایید. همچنین پایه صفحه مکانیکی را با گزیلن یا استون تمیز نکنید.
• از کاغذ معمولی برای تمیز کردن لنزها استفاده نکنید، چون می‌تواند روی سطوح خراش ایجاد کند.
• برای جلوگیری از باقی‌ماندن اثر انگشت، لنزها را با انگشتان لمس نکنید.
• لنزهای قطعه چشمی یا شیئی را با پارچه یا کاغذ تمیز نکنید؛ چون پوشش محافظ اجزای نوری ممکن است کیفیت خود را از دست بدهد. این سطوح را با برس موی شتر یا دمیدن هوا با یک آسپیراتور تمیز کنید.
• از رها کردن میکروسکوپ بدون قطعات چشمی اجتناب کنید. برای اجتناب از نفوذ گرد و غبار و ذرات روی سطوح، درپوش‌ها را روی عدسی‌ها قرار دهید.
• دستگاه میکروسکوپ را در محیط های مرطوب، داخل جعبه نگهداری نکنید.
• از فشار آوردن عدسی شیئی روی اسلاید اجتناب کنید، این کار می‌تواند با لامل (Lamina) یا لنز جلو آسیب برساند. فاصله کانونی را به آرامی و به دقت تنظیم کنید.
• سطح یا صفحه مکانیکی را تمیز نگه دارید.
• اجزای نوری را باز و جدا نکنید. این کار می‌تواند تنظیمات را تغییر دهد. سطوح نوری باید ابتدا با برس موی شتر و سپس با دستمال چرمی یا کاغذ لنز تمیز شوند.
• برای برداشتن دستگاه از دو دست استفاده کنید؛ به طوریکه یک دست بازوی میکروسکوپ و دیگری پایه آن را حمایت کند.
• به هنگام تعویض لامپ، از لمس سطح آن با انگشتان خودداری کنید. اثر انگشتان، شدت نور را کاهش می‌دهد.
• به منظور افزایش عمر لامپ از وجود ولتاژ صحیح اطمینان حاصل نمایید. هر زمان که ممکن است، از کمترین شدت نور مورد نیاز برای مشاهده، استفاده نمایید.
• اگر ولتاژ، پایدار و یکنواخت نیست، میکروسکوپ را به یک تثبیت‌کننده ولتاژ وصل نمایید.
• در آب و هوای گرم و نیز آب و هوای خشک، مشکل اصلی گرد و غبار است چون بر سیستم های مکانیکی و نوری اثر می‌گذارد.
• وقتی از دستگاه استفاده نمی‌کنید همیشه از یک روکش پلاستیکی آن را بپوشانید.
• بعد از استفاده، با دمیدن هوا با استفاده از آسپیراتور، دستگاه میکروسکوپ را تمیز نمایید.
• لنزها را با برس موی شتر یا با یک قلم مو تمیز کنید. اگر گرد و غبار به سطوح نوری چسبیده است، سعی کنید آن را با کاغذ لنز تمیز نمایید. سطح را خیلی آرام پاک کنید تا از ایجاد خراش جلوگیری شود.

مراقبت ویژه جهت جلوگیری از رشد قارچ در هوای مرطوب

در شرایط آب و هوایی مرطوب و عموماً گرم، رشد قارچ روی سطوح لنزها، در شیار پیچ‌ها و زیر رنگ محافظ می‌تواند عملکرد دستگاه را تحت تاثیر قرار دهد. اگر از میکروسکوپ بطور مناسب محافظت نشود، در عرض مدت کوتاهی غیر قابل استفاده خواهد شد. مراقبت‌های ذیل در جلوگیری از رشد قارچ موثر است.

• شب‌ها میکروسکوپ را در یک جعبه مجهز به لامپ برق که قدرت آن بیش از 40 وات نباشد، نگهداری کنید. لامپ باید در قسمت بالایی جعبه نزدیک هد دو چشمی نصب و در طول شب روشن نگه داشته شود. جعبه جهت گردش هوا، باید تعدادی روزنه داشته باشد و دما در داخل جعبه نباید بیش از 50 درجه سانتی‌گراد باشد، با بر روغن موجود در میکروسکوپ اثر نکند.
• اگر امکان استفاده از یک جعبه با لامپ برق وجود ندارد، بعنوان جایگزین می‌توان از ماده خشک‌کننده مثل سیلیکاژل یا برنج استفاده کرد. وقتی از این مواد استفاده می‌شود، از اینکه دستگاه میکروسکوپ در یک جعبه محافظ یا زیر روکش محافظ پارچه‌ای مانند دستمال، نگهداری می‌شود اطمینان حاصل نمایید. همچنین ماده خشک‌کننده باید در شرایط مطلوب باشد. در غیر این صورت آنرا تعویض کنید.
• میکروسکوپ را بطور مرتب تمیز کنید. اگر لنزها با دست تماس دارند، از دستکش لاتکس استفاده کنید. این کار از باقی‌ماندن هرگونه اثر انگشت جلوگیری کرده و خطر رشد قارچ را کاهش می‌دهد.
• اگر هیچکدام از جایگزین‌های بالا عملی نیست، دستگاه را در مکانی با تهویه مناسب قرار دهید. وقتی از میکروسکوپ استفاده نمی‌شود، می‌توان آن را برای مدت کوتاه زیر نور مستقیم خورشید قرار داد. این کار رطوبت و خطر رشد قارچ روی سطوح مختلف دستگاه را کاهش می‌دهد.
• تهویه مطبوع (کنترل دما و رطوبت) به طور قابل ملاحظه‌ای از رشد قارچ روی میکروسکوپ جلوگیری می‌کند. هر چند که برای تعداد زیادی از آزمایشگاه‌ها، چنین انتخابی وجود ندارد. اگر تهویه مطبوع در محلی که میکروسکوپ نصب شده است برقرار نیست، باید برای کنترل رطوبت، تمهیداتی در نظر گرفته شود.

تمیز کردن رشته‌های قارچ

• با استفاده از روش‌های ذکر شده در این مقاله، به طور مرتب میکروسکوپ را تمیز نمایید. مقدار رطوبت را در جایی که دستگاه نگهداری می‌شود کنترل کنید. اگر تهویه کافی وجود داشته باشد، احتمال رشد قارچ روی میکروسکوپ کاهش می‌یابد.
• اگر قارچ رشد کرده است، از پنبه ای که به محلول ضد قارچ، اتر یا گزیلن (Xylol / Xylene) آغشته شده است، استفاده نمایید. پنبه را به آرامی و با حرکت چرخشی روی سطح لنز بمالید. از حرکت به سمت جلو و عقب یا چپ و راست و با اعمال فشار کم روی سطح لنز نیز می‌توان استفاده کرد. اگر لازم باشد، مراحل فوق را با یک تکه پنبه نو تکرار نمایید.
• وقتی رشته‌های قارچ به طور کامل زدوده شد، با یک تکه کوچک پنبه نو، آنرا تمیز نمایید.

میکروسکوپ دیجیتالی

مراقبت از دستگاه میکروسکوپ

دوره زمانی: روزانه (بعد از استفاده)

• روغن امرسیون را از روی عدسی 100x پاک کنید. از کاغذ لنز، یا اگر در دسترس نیست، از پنبه استفاده نمایید.
• نگهدارنده نمونه را تمیز کنید.
• کندانسور را تمیز کنید.
• مقاوم کنترل شدت نور را در پایین ترین حد قرار دهید و سپس سیستم نوری را به طور کامل خاموش کنید.
• میکروسکوپ را با یک روکش پلاستیکی یا پارچه‌ای بپوشانید. اطمینان حاصل نمایید که دستگاه در یک مکان دارای تهویه مناسب، با کنترل رطوبت و دما، نگهداری می‌شود. اگر تهویه جعبه نگهداری برقرار است و یک لامپ برای کنترل رطوبت وجود دارد، دستگاه میکروسکوپ را داخل آن قرار داده، لامپ را روشن کرده و درب جعبه را ببندید.

دوره زمانی: ماهانه

• ذرات گرد و غبار را از بدنه میکروسکوپ پاک کنید. برای این کار از یک تکه دستمال مرطوب با آب مقطر استفاده نمایید.
• ذرات گرد و غبار را از روی قطعات چشمی، عدسی شیئی و کندانسور پاک کنید. از حباب پلاستیکی برای دمیدن هوا استفاده کنید. سپس سطح عدسی‌ها را با محلول تمیز کننده لنز تمیز نمایید. این محلول‌ها را به طور مستقیم روی لنزها استفاده نکنید، بلکه روی کاغذ لنز ریخته و سپس سطح آنرا به آرامی با کاغذ مرطوب پاک کنید.
• مکانیسم گیره نگهدارنده اسلاید را بردارید، به دقت تمیز و دوباره نصب کنید.

دوره زمانی: 6 ماهه

برای تکمیل روند نگهداری ماهانه، موارد ذیل توصیه می‌شود:

• میکروسکوپ را با چشم بررسی کنید. اطمینان حاصل نمایید که هر یک از اجزا در شرایط مطلوب بوده و از نظر مکانیکی تنظیم شده است.
• اطمینان حاصل نمایید که شرایط تهویه مناسبف کنترل دما و رطوبت در مکان نصب رعایت می‌شود.
• از کیفیت سیستم الکتریکی میکروسکوپ اطمینان حاصل نمایید. بی نقص بودن رابط‌ ها، فیوزها و لامپ رشته‌ای را تأیید نمایید.

***

آذین تجهیز نام شرکت واردکننده تجهیزات آزمایشگاهی است که در زمینه فروش و واردات انواع میکروسکوپ از کمپانی‌های مطرح و بین المللی نیکون (Nicon)، المپیوس (Olympus) و … در حال فعالیت است. جهت سفارش و خرید میکروسکوپ با یکسال ضمانت و 10 سال خدمات پس از فروش با شماره‌های 02166578892 و 02166572995 تماس بگیرید.