نکات ایمنی استفاده از مواد شیمیایی در آزمایشگاه ها

نکات ایمنی مواد شیمیایی

مواد شیمایی نکات ایمنی متفاوتی دارند که لازم است حین کار با این مواد، آنها را رعایت نمایید. امروز در این مقاله به نکات ایمنی مواد شیمیایی مختلف می‌پردازیم.

هیدروکسید پتاسیم و هیدروکسید سدیم

اشکال مصرف: مواد شیمیایی واسطه ای، بازکننده های فاضلاب، از بین برنده رنگ نقاشی، محلول قلیایی فوی کربنات سدیم، محلول قلیایی فوی کربنات پتاسیم.

اثرات: خورنده قوی، جامد آن در حضور آب می‌سوزاند.

اثرات سمی:

1. پوست: به کندی نفوذ می‌کند و ضایعه فقط در صورت تماس طولانی حادث می‌شود. در این حالت پوست نرم می‌شود و نکروز اتفاق می‌افتد.
2. چشم: محلولهای غلیظ و جامد آن قرنیه را به سهولت از بین می‌برد. چنانچه خورده شود مخاط حفره دهام متلاشی می‌شود. درد شدید، استفراغ، اسهال و درد شکم، رنگ پریدگی، کاهش فشار خون و شوک شدید، امکان سوراخ شدن معده یا اثنی عشر و پریتونیت (ورم صفاق) به بار می‌آورد. شوک دستگاه گردش خون باعث مرگ 25% افرادی می‌شود که قلیایی غلیظ بخورند.

درمان مسمومیت:

پوست: پوست را آنقدر با آب می‌شوییم که دیگر لیز نباشد. سپس با مواد نرم کننده پانسمان می‌کنیم.
چشم: چشم ها را با آب یا بهتر است با سرم نمکی به مدت 60-30 دقیقه شستشوی فوری و مداوم می‌دهیم.
خوراکی: با خوراندن فوری آب فراوان یا شیر، قلیایی را رقیق می‌کنیم و اجازه می‌دهیم فرد آزادانه استفراغ کند، سپس سرکه یا آب لیموی رقیق استفاده می‌شود. نرم کننده ها مانند شیر، تخم مرغ و روغن زیتون بکار می‌روند.

راهنمای شناسایی: استفراغ به شدت قلیایی است یا نمونه آن در لمس شبیه صابون است.

ایزو-پروپیل الکل (Iso-Propyl Alcohol)

اسامی دیگر: 2-پروپانول (Propanol); دی متیل کاربینول (Dimethylcarbinol)

اشکال مصرف: بعنوان حلال عطرها و در محلول‌های خاص پوست بکار می‌رود.

جذب و دفع: از تمام راه ها جذب می‌شود ولی جذب آن از راه پوست کند است. در بافت‌ها اکسید می‌شود و به استن تبدیل می‌گردد.

اثرات سمی: استنشاق آن ممکن است برونشیت و زکام ایجاد کند. خوردن آن باعث تولید استون زیاد در خون و در ادرار می‌گردد. سرگیجه، برافروختگی صورت، کاهش فشار خون، ناهماهنگی انقباضات عضلانی که به اغما و ضایعه کبد منجر می‌شود از عوارض آن است. مسمومیت حاد آن دو برابر الکل اتیلیک است.

درمان مسمومیت:

خوراکی: شستشوی فوری معده، گرم نگه داشتن بیمار، بقیه معالجه مانند اتانول و استون است.

راهنمای شناسایی: مایع بی‌رنگی است. اگر آن را با محلول سولفات مرکوریک گرم کنند، رسوب سفید یا زرد تولید می‌کند. اگر با اسید کرومیک (یا اسید سولفوریک و دی کرومات) گرم کنند به استون تبدیل می‌شود. در این صورت اگر یک قرص معرف استون (Asetest) را خیس کنیم و وارد لوله کنیم به رنگ بنفش در می‌آید.

اتانول (Ethanol)

اسامی دیگر: الکل اتیلیک، الکل دانه (Grain alcohol)
اثرات: موجب تضعیف دستگاه عصبی مرکزی می‌گردد. محرک بافتها و مدر است. تماس بیش از اندازه با پوست موجب سردرد می‌گردد.
جذب و دفع: از تمام راه ها جذب می‌شود ولی جذب آن از راه معده کم است. روده کوچک 80 درصد یا بیشتر مقدار خورده شده را جذب می‌کند. کمتر از 10% بدون تغییر از راه ادرار دفع می‌گردد. در بافت ها به سرعت منتشر می‌شود و در حدود 8 گرم در ساعت اکسید شده و به انیدرید کربنیک تبدیل می‌گردد.

اثرات سمی: بستگی به مقدار مصرف الکل دارد. در صورتی که مقدار جذب شده بیش از مقدار اکسید شده باشد، میزان آن در بافتها بالا می‌رود. تهوع و استفراغ و سرگیجه، لکنت زبان، گشادی مردمک ها، صورت برافروخته از علایم آن است. اختلال در تطابق حرکات عضلانی، هذیان گویی، بیخوابی ایجاد می‌کند. در حالات شدید باعث اختلالات تنفسی می‌گردد. در این حالت مسموم دچار اسید و زمی‌گردد و کلاً پس عروقی و اغما حادث می‌شود. مسمومیت مزمن (الکلیسم) منجر به تشمع کبدی واویتامینوز و ورم مخاط معده و روده می‌گردد.

درمان مسمومیت: در حالات استعمال زیاد، معده راد با بیکربنات یا نیترات 1 درصد شستشو می‌دهیم و بیمار را در یک محیط گرم و آرام بستری می‌کنیم. برای رفع خیز مغزی در حدود 50 سانتی‌متر مکعب از محلول 50% سوکروز در سیاهرگ تزریق می‌کنیم. بعلاوه اینکه به بیمار اکسیژن و تنفس مصنوعی می‌دهیم و هر دو ساعت یکبار 2g بیکربنات سدیم در 250mL آب به بیمار می‌خورانیم. در این بیماران مسکن ممنوع و آمپول مرفین خطرناک است.
راهنمای شناسایی: بوی دهان. چنانچه میزان الکل خون یک در هزار یا بیشتر باشد مسمومیت برقرار است. نمونه تقطیر شده آن با اسید دی کرومیک پس از گرم کردن، استالدهید تولید می‌کند و اگر با ید و پتاس گرما داده شود یدوفرم تولید می‌کند.

منتول (Menthol)

اسامی دیگر: هگزا هیدروتیمول (Hexahydrothymol)

اثرات: مضعف دستگاه عصبی مرکزی، ضد درد و ضدعفونی کننده است.

اثرات سمی: در اشخاص حساس تولید اگزما با خارش شدید می‌کند. خوردن آن درد شکم و استفراغ تولید می‌کند. گیچی، برافروختگی صورت و کند شدن تنفس عارض می‌شود. عضلات شل یا سفت می‌شوند. آفازی حرکتی، قطع ترشح ادرار پیش می‌آید. به ندرت کشنده است.

درمان مسمومیت: شستشوی معده و دادن مسهل نمکی (سولفات سدیم 30g در 250 سانتی متر مکعب آب). مایعات فراوان به بیمار داده شود. گرم نگه داشتن مریض و در صورت اشکال در دادن تنفس مصنوعی، از خوراندن روغن‌ها خودداری شود.

راهنمای شناسایی: بوی مخصوص و مزه نعناع دارد. در دمای 43 – 41 درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شود.

کلروفرم (Chloroform)

اثرات: خواب آور قوی است. پوست و غشاهای مخاطی را اندکی تحریک می‌کند. بر روی سلولهای کبدی و لوله اه یادراری و قلب تاثیر می‌گذارد.

جذب و دفع: از بافت پوششی شش ها به راحتی و به سرعت جذب و از همین راه هم دفع می‌گردد. در بافتهای بدن مختصرا تجزیه می‌گردد.

اثرات سمی: تماس طولانی آن با پوست ایجاد درد و قرمزی و تاولهای خارشدار می‌کند. خوردن کلروفورم باعث سوختگی مخاط دهان و مری و معده می‌گردد. استفراغ و کلاپس گردش خون حادث می‌شود و ممکن است فیبریلاسیون بطنی ایجاد کند. استنشاق کلروفورم باعث بروز حالت هیجان و بیهوشی و توقف تنفس می‌گردد. بعلاوه ایجاد بی نظمی قلبی می‌کند. میوکارد قلب را نسبت به آدرنالین حساس می‌کند. ضایعات دیررس کبدی بر اثر مسمومیت با کلروفورم ممکن است موجب اغما گردد و مواد رنگی صفرا در ادرار دیده می‌شود. اوره خون نیز بالا می‌رود.

کلروفورم ایجاد عادت می‌کند و استنشاق مکرر و مرتب آن باعث بی‌تابی، تحریک پذیری، ناهماهنگی کار عضلات، خواب آلودگی و اختلالات مغزی می‌گردد. مقدار کشنده خوراکی این ماده در حدود 15-10 سانتیمتر مکعب و مقدار کشنده استنشاقی آن 40 سانتیمتر مکعب است.

درمان مسمومیت: برای رفع این حالات دادن اکسیژن و تنفس مصنوعی لازم است. غذا باید پر هیدرات کربن و کم چربی باشد. بعلاوه 10 سانتیمتر مکعب گلوکونات کلسیم 10% در سیاهرگ تزریق می‌گردد. برای کاهش فشار خون 20mg متوگزانتین در سیاهرگ تزریق می‌گردد. استعمال آدرنالین ممنوع است. برای رفع فیبریلاسیون بطنی 100mg پروکائین آمید در سیاهرگ تزریق می‌گردد و برای حفاظت کبد به تزریق سیاهرگی یا عضلانی ویتامین B کمپلکس مبادرت می‌شود.

راهنمای شناسایی: چنانچه کمی کلروفرم را با آنیلین و پتاس الکلی گرم کنیم واکنش ایزونیتریل می‌دهد. گرم کردن کلروفرم در حمام بن ماری با سود 2% و پیریدین سبب می‌شود که در لایه پیریدین رنگ قرمز ظاهر شود.

اسید استیک (Actic acid)

اثرات سمی: قسمتهای سمی پوست و مخاط ها در اثر تماس با این ماده کنده می‌شوند و در نتیجه ایجاد شوک می‌کند. از دیگر اثرات آن شامل ورم ششها، هموگلوبینوری و ضایعات لوله های ادراری است. استنشاق بخار اسید استیک غلیظ ایجاد تحریک مغزی به طریق انعکاسی می‌کند.

درمان مسمومیت:
1- در صورت استنشاق: استنشاق زیاد آمونیاک یا آئروسل بیکربنات سدیم. اثرهای حالت استنشاقی کم است، مگر آنکه بیمار زیاد در معرض آن قرار گرفته باشد.

2- در صورت آلودگی پوست: لباس آلوده را بیدرنگ بیرون آورده و ناحیه آلوده بدن را با آب به دقت می‌شویند؛ سپس پارچه آغشته به بیکربنات سدیم را بیدرنگ به مدت نیم ساعت در محل قرمز شده می‌گذارند. پس از آن از یک پماد نرم کننده استفاده می‌شود.

3- در صورت خودن: در صورت امکان مقادیر زیادی آب آهک به بیمار می دهیم و دهان او را با آب آهک می‌شوئیم. در صورتیکه ضایعه بسیار شدید نباشد با مقدار زیاد آب آهک معده را شستشو می‌دهیم و کمی صبر می‌کنیم تا این ماده مدتی در معده بماند. در صورتیکه ماده خورده شود و مدت زیادی در معده بماند باید به بیمار شیر، تخم مرغ و آب آهک داد. برای تسکین درد و جلوگیری از شوک، 10mg مرفین تزری قزیر جلدی مفید است.

راهنمای شناسایی: این ماده دارای بوی مخصوصی است. استفراغ محتوای معده پس از شستشو اسیدی است. چنانچه روی نمونه‌ای از محتوای معده قطره‌ای نیترات لانتانوم و یک قطره ید و قطره ای آمونیاک برییم از رنگ آبی گرفته تا آبی مایل به قهوه ای ایجاد می‌شود.

استون (Acetone)

اسامی دیگر: دی متیل کتون (Dimethyl Ketone)، 2- پروپانون (2-Propanone)

موارد استعمال: بعنوان حلال، پاک کننده لاک ناخن و چسباننده مواد پلاستیک کاربرد دارد.

اثرات: ماده ایست محرک و خواب آور و چربی‌های پوست را از بین می‌برد و تحریک و عفونت بعدی را ممکن می‌سازد.

جذب و دفع: از تمام راه‌ها جذب شده و از طریق تنفس و کلیه دفع می‌گردد. دوره کمون آن پس از استنشاق 12 ساعت است.

اثرات سمی: تحریک غشای مخاطی، ایجاد سردرد و هیجان و خستگی که منجر به خواب می‌شود. حالتهای شدید ان همراه با تهوع و استفراغ است. حداقل مقدار کشنده آن از طریق خوراکی 75 سانتی متر مکعب است.

درمان مسمومیت:

1- در صورت استنشاق: بیمار را فوراً در معرض هوای آزاد قرار می‌دهیم. اگر مسمومیت خفیف باشد به سرعت بهبود می‌یابد. به بیماران بیهوش، استراحت کامل و برای درمان اختلالات تنفسی آنها، اکسیژن و تنفس مصنوعی می‌دهیم.

2- در صورت خودن: در این حالت معده را شستشو می‌دهیم و قهوه غلیظ از راه دهان یا مقعد تجویز می‌کنیم. استعمال مواد روغنی ممنوع است. بعلاوه انفوزیون درون سیاهرگی لاکتات سدیم (6/1 مول) و جهت درمان ضعف تنفسی تزریق 150mg آمیفنازول بطور آهسته به مدت بیش از نیم ساعت در سیاهرگ مفید است.

راهنمای شناسایی: نفس بیمار دارای بوی مخصوص است و ادرار با قرص های Acetest یا نیتروپروسید دارای واکنش استونی است.

اکسیدهای ازت (Nitrogen oxides)

اشکال مصرف: از اثر دادن مواد احیا کننده بر اسید نیتریک، در نیتراسیون و تمیز کردن فلزات با اسید و جوشکاری تولید می‌شوند.

اثرات: چشمها و راههای تنفسی را به شدت تحریک می‌کنند و تشکیل مت هموگلوبین را سبب می‌گردد.

اثرات سمی: قرار گرفتن در معرض بخار آن توید رنگ زرد قهوه ای در پوست، مو و دندانها و ایجاد ذخم می‌کند. ورم ملتحمه، خیز پلکها، زخم قرنیه، احساس سوزش و خفگی در گلو و سینه، سرفه شدید و خلط زرد یا خون آلود از عوارض است. زمان کمون آن 5 تا 12 ساعت است و پس از آن تنگی نفس، سرفه شدید و کبودی رنگ دیده می‌شود. گاهی تنگی نفس، کبودی، استفراغ، سرگیجه، خواب آلودگی و ضعف به بیهوشی بدون خیز ششی منجر می‌گردد ولی مت هموگلوبینمی وجود دارد. غلظت های زیاد گاز سبب خفگی آنی، تشنج و فلج تنفسی می‌شود.

درمان مسمومیت: استراحت کامل مسموم تا 24 ساعت، استنشاق بخور بیکربنات سدیم (5%). استنشاق اکسیژن با فشار و تزریق 250mg آمینوفیلین در سیاهرگ یا 500mg در عضله تا از خیز ششی جلوگیری شود. مرفین نباید تزریق شود.

راهنمای شناسایی: بوی مخصوص و بخارهای قهوه‌ای رنگ دارد. عبور دادن ان از اسید سولفانیلیک رنگ قرمز ایجاد می‌کند.

***

امیدواریم راهنمایی های امروز توانسته باشد به شما در حفظ سلامت و ایمنی بیشتر شما عزیزان موثر واقع شده باشد. ما در شرکت تجهیزات آزمایشگاهی آذین انواع مواد شیمایی مختلف، محلول ها و لوازم آزمایشگاهی مصرفی را از کشور های مختلف از جمله آلمان و چین وارد می‌کنیم. چنانچه قصد خرید این مواد و لوازم را داشتید می‌توانید به صفحه خرید مواد شیمیایی آزمایشگاهی مراجعه نموده و یا با شماره های 02166578892 و 02166572995 تماس بگیرید.

ضمن اینکه جهت دریافت مشاوره نیز همکاران ما در واحد فروش آماده پاسخگویی به سوالات و ابهامات شما هستند که میتوانید از طریق شماره های تماس ذکر شده با ما ارتباط برقرار کنید.